บทอาขยาน

อิเหนา ตอนศึกกะหมังกุหนิง

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดหล้านภาลัย

ว่าพลางทางชมคณานก        โผนผกจับไม้อึงมี่ 
เบญจวรรณจับวัลย์ชาลี        เหมือนวันพี่ไกลสามสุดามา 
นางนวลจับนางนวลนอน        เหมือนพี่แนบนวลสมรจินตะหรา 
จากพรากจับจากจำนรรจา        เหมือนจากนางสการะวาตี 
แขกเต้าจับเต่าร้างร้อง        เหมือนร้างท้องมาหยารัศมี 
นกแก้วจับแก้วพาที        เหมือนแก้วพี่ทั้งสามสั่งความมา 
ตระเวนไพรร่อนร้องตระเวนไพร        เหมือนเวรใดให้นิราศเสน่หา 
เค้าโมงจับโมงอยู่เอกา        เหมือนพี่นับโมงมาเมื่อไกลนาง 
คับแคจับแคสันโดษเดี่ยว        เหมือนเปล่าเปลี่ยวคับใจในไพรกว้าง 
ชมวิหคนกไม้ไปตามทาง        คะนึงนางพลางรีบโยธี

นมัสการมาตาปิตุคุณ

พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูล)

ข้าขอนพชนกคุณ        ชนนีเป็นเค้ามูล 
ผู้กอบนุกูลพูน        ผดุงจวบเจริญวัย 
ฟูมฟักทนุถนอม        บ บำราศนิราไกล 
แสนอยากเท่าไรๆ        บ คิดอยากรำบากกาย 
ตรากทนระคนทุกข์        ถนอมเลี้ยง ฤ รู้วาย 
ปกป้องซึ่งอันตราย        จนได้รอดเป็นกายา 
เปรียบหนักชนกคุณ        ชนนีคือภูผา 
ใหญ่พื้นพสุนธรา        ก็ บ เทียบ บ เทียมทัน 
เหลือที่จะแทนทด        จะสนองคุณานันต์ 
แท้บูชไนยอัน        อุดมเลิศประเสริฐคุณ

นมัสการอาจริยคุณ

พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูล)

อนึ่งข้าคำนับน้อม        ต่อพระครูผู้การุญ 
โอบเอื้อและเจือจุน        อนุสาสน์ทุกสิ่งสรรพ์ 
ยัง บ่ ทราบก็ได้ทราบ        ทั้งบุญบาปทุกสิ่งอัน 
ชี้แจงและแบ่งปัน        ขยายอัตถ์ให้ชัดเจน 
จิตมากด้วยเมตตา        และกรุณาบ่เอียงเอน 
เหมือนท่านมาแกล้งเกณฑ์        ให้ฉลาดและแหลมคม 
ขจัดเขลาบรรเทาโม-        หะจิตมืดที่งุนงม 
กังขา ณ อารมณ์        ก็สว่างกระจ่างใจ 
คุณส่วนนี้ควรนับ        ถือว่าเลิศ ณ แดนไตร 
ควรนึกและตรึกใน        จิตน้อมนิยมชม

มงคลสูตรคำฉันท์

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

(1) หนึ่งคือบ่คบพาล เพราะจะพาประพฤติผิด 
หนึ่งคบกะบัณฑิต เพราะจะพาประสพผล 
หนึ่งกราบและบูชา อภิบูชะนีย์ชน 
ข้อนี้แหละมงคล อดิเรกอุดมดี 

(2) ความอยู่ประเทศซึ่ง เหมาะและควรจะสุขี 
อีกบุญญะการที่ ณ อดีตะมาดล 
อีกหมั่นประพฤติควร ณ สะภาวะแห่งตน 
ข้อนี้แหละมงคล อดิเรกอุดมดี 

(3) ความได้สดับมาก และกำหนดสุวาที 
อีกศิลปะศาสตร์มี จะประกอบมนุญการ 
อีกหนึ่งวินัยอัน นรเรียนและเชี่ยวชาญ 
อีกคำเพราะบรรสาน ฤดิแห่งประชาชน 
ทั้งสี่ประการล้วน จะประสิทธิ์มนุญผล 
ข้อนี้แหละมงคล อดิเรกอุดมดี 

(4) บำรุงบิดามา- ตุระด้วยหทัยปรีย์ 
หากลูกและเมียมี ก็ถนอมประหนึ่งตน 
การงานกระทำไป บ่มิยุ่งและสับสน 
ข้อนี้แหละมงคล อดิเรกอุดมดี

นิราศนรินทร์

นายนรินทรธิเบศร์ (อิน)

อยุธยายศล่มแล้ว        ลอยสวรรค์ ลงฤๅ 
สิงหาสน์ปรางค์รัตน์บรร-        เจิดหล้า 
บุญเพรงพระหากสรรค์        ศาสน์รุ่ง เรืองแฮ 
บังอบายเบิกฟ้า        ฝึกฟื้นใจเมือง 
เรืองเรืองไตรรัตน์พ้น       พันแสง 
รินรสพระธรรมแสดง        ค่ำเช้า 
เจดีย์ระดะแซง        เสียดยอด 
ยลยิ่งแสงแก้วเก้า        แก่นหล้าหลากสวรรค์ 
โฉมควรจักฝากฟ้า        ฤๅดิน ดีฤๅ 
เกรงเทพไท้ธรณินทร์        ลอบกล้ำ 
ฝากลมเลื่อนโฉมบิน        บนเล่า นะแม่ 
ลมจะชายชักช้ำ ช       อกเนื้อเรียมสงวน 
จากมามาลิ่วล้ำ        ลำบาง 
บางยี่เรือราพลาง        พี่พร้อง 
เรือแผงช่วยพานาง        เมียงม่าน มานา 
บางบ่รับคำคล้อง        คล่าวน้ำตาคลอ 
เอียงอกเทออกอ้าง        อวดองค์ อรเอย 
เมรุชุบสมุทรดินลง        เลขแต้ม 
อากาศจักจานผจง        จารึก พอฤๅ 
โฉมแม่หยาดฟ้าแย้ม        อยู่ร้อนฤๅเห็น